Y Bathdy Brenhinol
Oes gennych chi ddarnau arian? Os felly, maen nhw’n dod o’r Bathdy Brenhinol (Royal Mint) yn Llantrisant.
Bathdy Brenhinol
Yn y Bathdy Brenhinol mae pob darn o arian ym Mhrydain yn cael ei fathu. Ond nid dim ond darnau arian Prydain chwaith – mae’r Bathdy Brenhinol yn bathu arian 60 gwlad, o Jamaica i Seland Newydd, ac o Wlad yr Iâ i Hong Kong.
Dim ond darnau arian sy’n cael eu bathu yn Llantrisant. Cwmni o’r enw De la Rue sy’n gwneud arian papur.
Faint o ddarnau sy’n cael eu bathu?
Bob munud, mae 750 darn o arian yn cael eu bathu, sef tua 90 miliwn o ddarnau arian yr wythnos, bron i 5 biliwn y flwyddyn.
Pam mae ‘brenhinol’ yn yr enw?
Mae rhyw fath o Fathdy Brenhinol yn gwneud arian ers y nawfed ganrif. Am amser hir, doedd dim teledu a phapurau newydd, a doedd dim Rhyngrwyd. Gweld llun ar ddarn arian oedd yr unig ffordd o weld sut roedd y teyrn yn edrych.
O adeg Harri’r VIII ymlaen, mae llun y teyrn ar y darn arian wedi newid wrth iddo heneiddio. Mae pum llun o’r Frenhines Elizabeth wedi bod ar ddarnau arian.
Lleoliad y Bathdy Brenhinol
- Roedd y Bathdy Brenhinol yn Nhŵr Llundain o 1279 i 1809.
- Symudodd i’r Gwynfryn, wrth ymyl y Tŵr, yn 1810.
- Ym mis Rhagfyr 1968, agorodd y Frenhines y Bathdy Brenhinol newydd yn Llantrisant, de Cymru.
Dylunio’r arian
Edrychwch ar y darnau arian sydd gennych chi. Mae lluniau gan artistiaid ar bob un. Os edrychwch chi drwy chwyddwydr ar waelod y darn, fe welwch chi lythrennau blaen yr artist. Er enghraifft, Christopher Ironside a wnaeth luniau ar ddarnau arian cyn 2008, felly mae C.I i’w weld. Ers 2008, lluniau Matthew Dent sydd ar y darnau.
Chwith, dde, chwith, dde
Heb edrych ar ddarn arian, ceisiwch ateb y cwestiwn hwn: i ba gyfeiriad mae’r Frenhines Elizabeth II yn wynebu?
Cliw: Mae’r teyrn yn wynebu i’r chwith neu i’r dde bob yn ail. Roedd y Brenin Siôr VI, tad y Frenhines Elizabeth, yn wynebu i’r chwith.
Cynffonnau
Mae dros 100 o luniau gwahanol ar gefn, neu gynffon, darnau arian Prydain.
Ydych chi wedi gweld llun tarian ar gefn darn £1? Ers 2008 mae lluniau o ddarnau o’r darian ar y darnau 1c, 2g, 5c, 10c, 20c a 50c. Os rhowch chi nhw at ei gilydd, mae’r darian gyfan i’w gweld.
Darn £1 newydd yn 2017
Bydd darn £1 newydd yn cael ei gyflwyno yn 2017. Bydd yn dod yn lle’r ‘bunt gron’, oherwydd bod mwy a mwy o ddarnau ffug. Bydd y darn newydd yn anodd ei gopïo ac yn cynnwys:
- siâp 12 ochrog
- metel o ddau liw (yn debyg i’r darn £2)
- delwedd gudd
Gofynnwch i aelodau hŷn y teulu a ydyn nhw’n cofio’r hen ddarn tair ceiniog. Bydd y darn £1 newydd yr un siâp â hwn.
Medalau
Hefyd, mae’r Bathdy Brenhinol yn cynhyrchu medalau:
- medalau milwrol, fel Croes George
- medalau i gofio digwyddiadau brenhinol fel Jiwbilî’r Frenhines
- medalau Olympaidd a Pharalympaidd.
Cynhyrchodd y Bathdy Brenhinol 4,700 medal ar gyfer Gemau Olympaidd a Pharalympaidd Llundain 2012. Roedd diamedr y medalau aur yn 76 milimetr, a dyma’r medalau mwyaf, a’r trymaf erioed i Gemau’r Haf. Roedd pob medal yn cymryd deg awr i’w gwneud.
Gweld y gwaith yn Llantrisant
Mae hi’n bosibl mynd ar daith dywys o amgylch y Bathdy Brenhinol. Cewch wneud llawer o bethau:
- cael gwybod am hanes bathu arian ym Mhrydain
- dod i ddeall sut mae arian yn cael ei fathu
- gweld peiriannau’n bathu arian
- gweld arddangosfa o ddarnau arian hen a newydd
- bathu darn o arian eich hun.
Geirfa
| Cymraeg | Disgrifiad | Saesneg |
|---|---|---|
| Y Bathdy Brenhinol | lle mae arian Prydain a gwledydd eraill yn cael ei fathu | The Royal Mint |
| bathu | gwneud arian | to mint, to coin |
| heneiddio | mynd yn hŷn | to get older, to age |
| teyrn | brenin neu frenhines | monarch |
| traddodiad | arfer | tradition |
| ffug | ddim yn iawn | false, counterfeit |
| delwedd | llun | image |
