Golau glas disglair

Ar arfordir Cymru dros y blynyddoedd diwethaf, gwelwyd bod cymylau o blancton yn creu golau glas disglair.

Gwyliwch y fideo yma, ac edrychwch ar y lluniau yn y linc oddi tano.

Fideo: https://www.walesonline.co.uk/news/wales-news/stunning-pictures-capture-glowing-plankton-14933885

Cyn darllen y darn isod, trafodwch:

• Beth sy’n digwydd yn y fideo? / Beth sy’n digwydd yn y lluniau?
• Beth sy’n achosi hyn, yn eich barn chi?

Bioymoleuedd

Miliynau o blancton sy’n creu’r golau glas disglair. Mae’r fideo gan Kris Williams o Fiwmares yn dangos hyn ym Mhenmon, Ynys Môn. Mae’r lluniau o draeth Aberafan yn dangos hyn.

Beth yw bioymoleuedd?

Mae edrych ar ddarnau o’r gair yn ein helpu:

bio = bywyd

ym = ‘ei hun’, fel sydd yn ‘ymolchi’ ac ‘ymddangos’

oleu = golau (mae ‘lleu’ hefyd mewn geiriau fel ‘lleuad’ a’r enw ‘Lleu’)

Dydy’r plancton ddim yn goleuo drwy’r amser. Yn ystod y dydd, mae’n edrych yn frowngoch, ychydig fel rhwd, ond yn ystod y nos, pan fydd y dŵr yn cael ei symud mewn rhyw ffordd, mae’n goleuo.

Mae’r plancton yn cynhyrchu golau er mwyn ei amddiffyn ei hun; mae’n ceisio denu ysglyfaethwyr at beth bynnag sy’n ceisio ei fwyta. Mae’n defnyddio cemegyn o’r enw lwsifferin i gynhyrchu’r golau.

Pryd mae bioymoleuedd yn digwydd?

Fel arfer, mae’n digwydd yn y trofannau, lle mae’r dŵr bob amser yn gynnes. Ond, gyda newid hinsawdd, wrth i dymheredd y dŵr godi, mae’r ffenomen naturiol hon i’w gweld hefyd ar lan y môr yng Nghymru.

Yn ystod cyfnod poeth iawn, fel digwyddodd yn haf 2018, mae dŵr cynnes y môr yn lle delfrydol i’r plancton dyfu. Mae’r diwrnodau heulog hir yn rhoi’r egni sydd ei angen er mwyn goleuo yn y nos.

Felly, mae’n debygol iawn y byddwn ni’n gweld mwy a mwy o olau glas disglair y plancton yng Nghymru yn y dyfodol!