Gwarthus!

Annwyl Olygydd,

Mae’r bariau a’r bocsys lliwgar o siocled sy’n dechrau ymddangos ar silffoedd ein siopau a’n harchfarchnadoedd yn dangos bod y Nadolig ar y ffordd!  Maen nhw’n ddeniadol … maen nhw’n gyffrous ac, yn sicr, maen nhw’n cynnig danteithion blasus tu hwnt.

Meddyliwch am funud am y tri ansoddair yna: “deniadol”, “cyffrous” a “blasus”! Mor wahanol ydyn nhw i’r ansoddeiriau y gellid eu defnyddio i ddisgrifio profiad y ffermwyr sy’n tyfu’r ffa sy’n cynhyrchu’r siocled. Byddai’r ansoddeiriau “tlawd”, “truenus” a “digalon” yn fwy addas ar gyfer eu bywyd nhw – bywyd o weithio di-baid er mwyn gwneud yn siwr ein bod ni’n cael ein gwala o siocled dros y Nadolig. Yn wir, ychydig iawn ohonyn nhw sydd hyd yn oed wedi gweld y mathau amrywiol o siocled rydyn ni’n eu bwyta, heb sôn am eu blasu! Na, treulio oriau caled yn cynhyrchu a gwerthu ffa coco maen nhw’n ei wneud, heb brofi’r pleser o gnoi i mewn i stribed o siocled, teimlo’r crac wrth iddo hollti’n rhydd o’r bar ac yna mwynhau’r melyster bendigedig sy’n llenwi’r geg.

A dyma her i chi. Cymharwch y ddau lun yma:

Mae’r rhain yn dangos y bwlch enfawr sy’n bodoli rhwng plant a phobl ifanc y gorllewin sy’n cael mwynhau’r fath ddanteithion, a chaledi bywyd plant a phobl ifanc sy’n gweithio fel caethweision ar rai o’r ffermydd coco.

 Oeddech chi’n gwybod bod dros 2 filiwn o blant a phobl ifanc yn gweithio ar ffermydd coco hyd yn oed heddiw? Mae’r rhan fwyaf ohonyn nhw rhwng 12 ac 16 oed er bod rhai mor ifanc â 5 yn gweithio yno hefyd. Mae rhai’n dringo’r coed er mwyn torri’r ffrwythau; yna, gyda machete, heb unrhyw fenig diogelwch, maen nhw’n hollti’r podiau ar agor – gallai pob trawiad o’r machete dorri llaw’r plentyn i ffwrdd. Mae rhai’n pacio ac eraill yn cario sachau trwm; mae rhai’n defnyddio llifiau cadwyn i dorri coed, eto heb ddillad diogelwch. Mae rhai’n chwistrellu chwynleiddiaid ar y tir, gan anadlu’r cemegau, gan nad oes ganddyn nhw fwgwd dros eu cegau a’u trwynau ac mae rhai’n tynnu cartiau. Hyn i gyd er mwyn sicrhau ein bod ni’n cael Santa siocled … neu far mawr o siocled … neu focs o siocledi yn ein sanau Nadolig eleni! Yn lle’r pensil, y machete yw offer arferol y rhain. Yn lle’r ystafell ddosbarth, coedwig o goed coco yw eu haddysg – neu eu diffyg addysg!

Nid hynny’n unig, ond ydych chi erioed wedi ystyried yr effaith mae’r siocledi byddwch chi’n eu cael dros y Nadolig yn ei gael ar yr amgylchedd? Wrth i’n hawydd ni am siocled gynyddu, mae’r ffermydd coco’n tyfu’n fwy, ac felly mae mwy a mwy o dir yn cael ei ddefnyddio ar gyfer cynhyrchu coco. Beth yw effaith hyn? Clirio ardaloedd mawr, gan gynnwys rhannau o’r fforestydd glaw, er mwyn gwneud lle i fwy a mwy o goed … a mwy a mwy o goco … a mwy a mwy o siocled! Mae hyn, wrth gwrs, yn bygwth bioamrywiaeth yr ardaloedd ac mae cemegau’n difetha’r tir ac yn gwenwyno’r dŵr.

Ble byddwch chi’n prynu’ch siocledi eleni? Mewn siop siocledi …  ar y we … neu mewn archfarchnad o bosib – lle bynnag maen nhw rhataf mae’n siwr! Ond cofiwch, da chi, bydd pris y siocled yn uchel ble bynnag byddwch chi’n ei brynu!

Yn gywir

Will Smith