Y Ferch o Gefn Ydfa
Roedd Ann Thomas (1704-27) yn byw yn Fferm Cefn Ydfa, fferm ym mhlwyf Llangynwyd Isaf, Pen-y-bont ar Ogwr. Mae'n debyg iddi gwympo mewn cariad â'r bardd Wil Hopcyn. Ond, roedd ei rhieni'n anfodlon iawn, a bu'n rhaid iddi briodi Anthony Maddocks, gŵr cefnog lleol.
Torrodd Ann ei chalon a bu farw'n ifanc iawn. Mae hi wedi ei chladdu yn Eglwys Sant Cynwyd.
Mae pobl bob amser wedi meddwl bod y gân 'Bugeilio'r Gwenith Gwyn' yn sôn am stori Ann. Efallai bod Wil Hopcyn wedi ysgrifennu un neu ragor o'r penillion. Ond erbyn hyn, does neb yn meddwl bod cysylltiad.
Rhys a Meinir, Nant Gwrtheyrn
Roedd Rhys a Meinir yn Nant Gwrtheyrn. Roedden nhw'n ffrindiau pan oedden nhw'n blant, ac yna dechreuon nhw ganlyn. Bydden nhw'n treulio llawer o amser yn sgwrsio o dan hen dderwen. Cyn hir, penderfynon nhw briodi.
Y diwrnod cyn y briodas yn Eglwys Clynnog Fawr, daeth llawer o gymdogion i roi anrhegion i'r pâr ifanc. Roedd pawb yn edrych ymlaen at ddathliad hapus.
Roedd hen draddodiad yn Nant Gwrtheyrn - y Chwilfa Briodas. Byddai'r briodferch yn mynd i guddio ar fore'r briodas a'r priodfab a'i ffrindiau'n chwilio amdani cyn mynd â hi i'r eglwys.
Aeth Meinir i guddio, ac ar ôl tipyn, aeth Rhys a'i ffrindiau i chwilio amdani. Ond yn ofer. Doedd dim sôn amdani yn unrhyw le. Ddim y diwrnod hwnnw, a ddim am ddiwrnodau wedyn.
O dipyn i beth, anghofiodd pawb am Meinir, heblaw am Rhys. Aeth allan bob dydd am fisoedd. Yna, un noson stormus, pan oedd allan yn chwilio, aeth Rhys i gysgodi o dan y dderwen lle byddai'r ddau gariad yn arfer sgwrsio. Yn ystod y storm, daeth mellten i daro'r goeden a hollti'r boncyff yn ei hanner.
Wrth i ddau hanner y boncyff agor, gwelodd Rhys ysgerbwd mewn ffrog briodas! Cafodd Rhys drawiad ar ei galon a bu farw yn y fan a'r lle, wrth ochr ei gariad.
Geirfa
| Cymraeg | Disgrifiad | Saesneg |
|---|---|---|
| plwyf | ardal lle mae eglwys | parish |
| cefnog | cyfoethog | wealthy |
| yn ofer | heb lwyddiant | in vain |
| o dipyn i beth | gydag amser, yn raddol | gradually |
| ysgerbwd | esgyrn y corff | skeleton |
| trawiad ar y galon | poen mawr yn y galon | heart attack |
Tasgau
TASG 1
Ydych chi'n cofio'r straeon? Llenwch y tabl.
TASG 2
Lenwch y tabl gyda'r geiriau cywir.
TASG 3
Dewiswch un o’r storïau i ysgrifennu dau ddiwrnod gwahanol o ddyddiadur Ann Thomas neu Rhys. Pa ddiwrnodau y byddech chi’n eu dewis? Gwnewch gynllun i’r ddau ddiwrnod yn gyntaf.
TASG 4
Chwiliwch am wybodaeth am y gerdd ‘Bugeilio’r Gwenith Gwyn’ a geiriau’r gerdd. Yn ogystal, gwrandewch ar rywun yn canu ‘Bugeilio’r Gwenith Gwyn’ ar y we.
